نام علمی : Plantago psyllium
اسفرزه یا اسپرزه ی فارسی یکی از گیاهان است و در ایران از جمله در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در استان کهگیلویه و بویراحمد می‌روید.در زبان بلوچی به آن دانیچک می گویند و این گیاه در بلوچستان ایران و پاکستان به وفور رشد میکند که بلوچها تخم این گیاه را جهت رفع اسهال با ماست مخلوط کرده و به خورد بیمار می دهند که بسیار موثر است.
این گیاه علفی و یکساله، بدون ساقه یا دارای ساقه‌های کوتاه و برگهای باریک، دراز و نوک تیز با سه رگبرگ سراسری در جهت طول برگ، گلهای کوچک آن به صورت سنبله‌های استوانه‌ای یا تقریباً مدور به طول ۵/۱ تا ۳ سانتی متر در راس دمگل ظاهر می‌شوند و محتوی دانه‌هایی به رنگ قهوه‌ای مایل به زرد هستند. ارتفاع این گیاه به ۱۰ تا ۳۵ سانتی متر می‌رسد. میوه این گیاه پوشینه، شکوفا، دو خانه و محتوی معمولاً یک دانه کوچک، لغزنده و به رنگ قهوه‌ای در هر خانه‌است . این گیاه به حالت خودرو روی چمن‌های خشک، چراگاه‌ها، مزارع رها شده، علف زارها، کنار راه‌ها و جویبارها و بیابان‌های بایر دیده می‌شود.
این گیاه در مرحله رویش بیشتر به آب و هوای خشک و سرد نیاز دارد ولی در طول دوره رسیدن بذر و برداشت نیاز به هوای خشک و آفتابی دارد. کاشت تا برداشت تکثیر بوسیله دانه و در زمین‌های شنی قابل نفوذ، شخم زده و عاری از علف‌های هرز صورت می‌گیرد. برای این کار ابتدا، شیارهایی به عمق ۴ تا ۵ سانتی متر و به فواصل ۶۰ سانتی متر، در زمین ایجاد می‌کنند. سپس دانه‌ها را هنگام بهار در این شیارها می‌کارند و نیز غلطک ملایمی بر روی آنها می‌زنند، تا دانه‌ها از قشر نازک خاک پوشیده گردند. معمولاً پس از نمو دانه‌ها و پیدا شدن گیاهان جوان، فاصله آنها را از یکدیگر به نحوی زیاد می‌کنند که هر پایه از دیگری لااقل ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر فاصله داشته باشد.مقدار بذر مورد نیاز ۵ تا ۷ کیلو گرم در هکتار است. طول مدت جوانه زنی ۷ تا ۱۰ روز می‌باشد. گیاه احتیاجات آبی متوسطی دارد، ۵ تا ۶ آبیاری سبک به دلیل سیستم ریشه‌ای کوچک در طول دوره رویش برای گیاه کافی است، آبیاری دوم باید با یک وقفه ۱۰ تا ۱۵ روزه صورت گیرد. احتیاجات غذایی گیاه پایین است، ۵۰ تا۷۰ کیلو گرم در هکتار کود ازته در دو نوبت، ۲۰ تا ۳۰ کیلو گرم در هکتار کود فسفره و ۲۵ تا ۳۵ کیلو گرم در هکتار کود پتاس برای رشد گیاه کافی است.۶۰ روز پس از کاشت بذر گیاه به گل می‌رود و ۸ تا ۱۷ روز بعد آماده برداشت است. هنگامی که سنبله‌ها به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز در آیند و برگهای پایینی خشک شوند و بیفتند و برگهای بالایی قهوه‌ای رنگ گردند بهترین زمان برداشت است.
ترکیبات و اثر:
اسفرزه دارای اسید گالیک و تانیک و نیز گلیکوزیدی به نام اوکوبین( Aucubine) در قسمت‌های مختلف و مقدار فراوانی لعاب است به طوری که با قرار گرفتن دانه در آب پوسته خارجی آن متورم می‌شود و پس از پاره شدن لعاب از آن خارج می‌گردد. در حدود ۳۰ درصد پوشش دانه اسپرزه را یک ماده جاذب آب تشکیل می‌دهد که موسیلاژ نامیده می‌شود و پس از خیس شدن و جذب آب، لعاب می‌دهد همین که دانه اسفرزه با آب آغشته شد در حدود ۱۰ برابر حجم خودش متورم می‌شود و به شکل لعابی در می‌آید .
شکل‌شناسی :
اسفرزه یک گیاه علفی یک ساله و به ارتفاع 10- 35 سانتیمتر می‌باشد. برگهای آن باریک، دراز، نوک تیز و مجتمع به وضع متقابل یا سه تایی بر روی ساقه هستند. گلهای آن بصورت مجتمع در کناره برگهای قسمت‌های انتهایی ساقه، بصورت سنبله‌هایی واقع بر روی پایه بلند ظاهر می‌گردند. میوه اش محتوی یک دانه کوچک، لغزنده و به رنگ قهوه‌ای می‌باشد.
خواص دارویی :
رفع التهاب ، رفع رماتیسم ، مدر ، قابض ، ملین ، تسهیل کننده عمل هضم. از برگ اسفرزه جهت التیام زخم ها استفاده می شده است همچنین از دانه آن جهت درمان یبوست مزمن و ناراحتی های کلیه استفاده می شود . از لعاب این گیاه در صنعت در تهیه آهار ÷ارچه استفاده می شود. در پزشکی سنتی از دانه این گیاه در یبوست های مزمن ، هموروئید ، زخم ها ، برونشیت ، ناراحتی های قاعدگی ، درمان سرفه و گرفتگی صدا و از برگ آن به صورت خوراکی در احتباس ادراری و عفونت های کلیه و صفرا و در استعمال خارجی در سوختگی ها ، اندام ضرب دیده و نیش زنبور توصیه شده است .
