خلاصه

سریش تماشایی با نام علمی Eremurus spectabilis گیاهی چند ساله از خانواده Liliaceae است. ریشه‌های این گیاه پس از خشک شدن به سادگی پودر شده و در مجاورت با آب چسبناک می‌شود. در این تحقیق خصوصیات رویشگاههای گونه در استان به منظور تعیین نیازهای اکولوژیکی و نیز مناطق پراکنش آن در سطح استان خراسان مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان دادند که دامنه ارتفاعی رویشگاههای این گونه از حداقل 900 تا 3000 متر مشاهده می‌شود. این گیاه در اراضی کم عمق و سنگلاخی در تمام جهات جغرافیایی و شیب 12 تا 68 درصد دیده می‌شود. میزان نوسانهای بارندگی در رویشگاهها، از حداقل 200 تا 600 میلی متر و متوسط درجه حرارت سالانه بین 5 تا 15 درجه سانتیگراد متغیر است. بر اساس روش طبقه‌بندی اقلیمی دومارتن توسعه یافته ، حدود 50 درصد رویشگاههادر اقلیم نیمه خشک سرد قرار دارد.گونه فوق ،خاکهای کم عمق و سنگلاخی با بافت لومی شنی تا لومی سیلتی بدون گچ با اسیدیته حدود خنثی که به خوبی زهکشی شده اند را ترجیح می‌دهد. پایین بودن هدایت الکتریکی (EC) خاک بیانگر مقاومت کمتر این گونه به شوری است.

واژه‌های کلیدی: سریش، نیازهای اکولوژیکی، خراسان.

مقدمه

استفاده از گیاهان فرعی مراتع به منظور دارو و یا صنعت از دیر زمان مورد توجه بشر بوده است. با وجود این برداشت غیر اصولی از این منابع ارزشمند باعث شده تا در مناطقی که امکان حضور آنها قطعی به نظر می‌رسد، این گونه‌ها حذف و یا در حد تک بوته‌هایی بر جای نمانند. سریش تماشایی ( Eremurus spectabilis) گیاهی پایا، تک لپه و متعلق به خانواده لاله می‌باشد که در ایران و برخی دیگر ازکشورها برگهای جوان آن دراوایل فصل بهار به‌عنوان سبزی خوراکی استفاده می شود (هدریک، 1972وآباک ودوزنلی،1989). ریشه های این گونه چسبناک بوده واین چسب با نام محلی سریش ویا تغییراتی در نام آن خوانده می‌شود( رشینگر، 1982) علاوه بر این مصرف دارویی آن در ترکیب با سایر گیاهان دارویی ارزش آن را مضاعف ساخته است. متأسفانه در طی سالهای اخیر به دلیل عدم نظارت دقیق و اعمال روشهای غیرعلمی در بهره برداری این محصول، رویشگاههای منطقه آسیب دیده وعلاوه برافت محصول، تخریب مراتع را بدنبال داشته است. این تحقیق با هدف بررسی نیازهای اکولوژیکی گونه ونیز شناسایی رویشگاههای آن در استان خراسان انجام گردید.

مواد و روشها

برای این منظور بااستفاده از منابع موجود (مبین، 1358 و رشینگر،1982) ونیز گزارشهای طرحهای شناخت مناطق اکولوژیکی مناطق احتمالی رویش این گونه تعیین وپس از کنترل وتطبیق آن رویشگاهها با انجام مشاهدات صحرایی، نقشه مقدماتی رویشگاههای گیاه تهیه گردید. در تکمیل مطالعه فوق با استفاده از نقشه‌های 50000/1 و250000/1 توپوگرافی سازمان جغرافیائی کشور مناطق دیگری از رویشگاههای گونه فوق درطی سالهای مختلف اجرای طرح تعیین وبرروی نقشه ثبت گردید. به منظور مطالعه مؤلفه‌های هواشناسی از آمار طویل المدت نزدیکترین ایستگاههای موجوددرمنطقه طرح استفاده گردید. همچنین لایه‌های اطلاعاتی رقومی شده جاماب (خلیلی، 1370) برروی نقشه رویشگاههای گونه در سطح استان ترسیم گردید ، نمونه‌های خاک از مناطق مختلف استان جهت تجزیه وتحلیل خصوصیات خاک‌شناختی جمع آوری گردید. خصوصیات سازندهای زمین شناسی بستر رویشگاهها ، با استفاده از نقشه‌های سازمان زمین شناسی (مقیاس250000/1) و نیز نقشه‌های ارزیابی منابع و قابلیت اراضی استان مطالعه گردید

 نتایج و بحث

گونه فوق از پراکنش قابل ملاحظه ای در ارتفاعات شمالی و جنوبی بینالود، ارتفاعات تربت حیدریه، تربت جام ، فریمان و نیز ارتفاعات هزار مسجد و پارک ملی گلستان برخور دار است.

دامنه ارتفاعی رویشگاههای این گونه از حداقل 900 تا حداکثر 3000 متر در استان خراسان مشاهده گردید. چنین به‌نظر می‌رسد که در ارتفاعات بالاتر از 3000 متر نیز دیده شود. رشینگر (1982) نیز دامنه ارتفاعی این گونه را از حداقل 900 متر در شمال ایران (غرب چالوس) تا 3600 متر در استان چهارمحال بختیاری،دماورگزارش نموده است.

گیاه عمدتا، دارای بافت لومی شنی تا لومی سیلتی سنگریزه‌ای بدون گچ می‌باشد. پایین بودن مقدار سدیم و به تبع آن EC خاک رویشگاهها بیانگر مقاومت کمتر این گونه به شوری می‌باشد. بررسی‌های زمین شناسی نشان دادند که پراکنش این گونه ارتباط تنگاتنگی با مناطق صخره‌ای وبویژه سنگریزه‌ای دارد. سازندهای شیلی، ‌آهکی، ماسه سنگی و سنگهای آذرین حدواسط در قسمتهای مختلف استان خراسان بویژه شمال استان بستر اصلی استقرار گیاه به شمار می‌روند.

این گیاه در اراضی کم عمق و سنگلاخی با شیب حداقل 12 تا 68 درصد و در تمام جهات جغرافیایی حضور دارد، ولی به‌نظر می‌رسد که بیشترین تراکم را در جهات شرق و شمال شرق داشته باشد. براساس اطلاعات حاصل از خطوط همباران،‌ هم تبخیر و هم اقلیم جاماب ، دامنه تغییرات بارندگی در مناطق پراکنش از حداقل 200 تا 600 میلیمتر نوسان دارد. بر همین اساس متوسط درجه حرارت سالانه نیز از حداقل 5 تا 15 درجه سانتیگراد متفاوت است. نتایج نشان دادند که حدود 50 درصد از رویشگاههای این گیاه در اقلیم‌ نیمه خشک فرا سرد قرار گرفته اند. گونه فوق به‌طور عمده در زمین‌های سنگلاخی و سنگریزه‌دار با عمق کم و بافت متوسط تا سبک مشاهده می‌شود.

منابع

1- خلیلی ، الف. 1370. طرح جامع آب ایران. شناسایی اقلیم. جاماب(1-4). وزارت نیرو.

2- مبین، صادق. 1358. رستنی‌های ایران. فلور گیاهان آوندی. جلد 2. انتشارات دانشگاه تهران

3- Abak ,k. and A. Duzenli. 1989. Utilization of some wild plants as vegetables in Turkey. Acta-Horticulture No. 242. Department of Hurticalture, University of Cukurova , Adana, Turkey.

4-Hedrick, U.P. 1972. Sturtevant-s Edible plants of the world. Dover publication ISBN 0-486-20459-6

5-Rechineer, K.H. 1982. Flora Iranica. Liliaceae. No. 151. page. 1-31

Echological characteristics and distribution of Eremurus spectabilis in Khorasan province

Abstract

Foxtail lilly (Eremurus spectabilis) is a perennial plant, Liliaceae family. Its dried roots are sticky when powdered and exposed to water. This research was conducted to study echological characteristics and distribution in Khorasan. Results showed that, These species exist in rocky foothills in all geographical orientations and slops of 12% to 68%. Precipitation varies from 200 to 600 mm and annual mean temperature is between 5-15 degree centigrade.50 percent of locations are located in cold semi arid climate. These species prefersandy loam, silty loam and well drainaged soil with pH=7. Low EC indicates less salt-tolerance of this species.

Keywords: Eremurus spectabilis, Echological characteristics, Khorasan